Hoe ruikt een vis? – De 5 vragen over het reukvermogen van vis!

Afgelopen week stuitte ik op mijn vissende buurjongen terwijl ik met de hond aan het wandelen was. Ik stopte om een praatje met hem te maken. Tijdens het gesprek toen hij zijn lokaas uitgooide vroeg hij mij: ‘Hoe ruikt een vis eigenlijk en hebben ze dan ook een neus?’, een vraag waar ik zelf nooit bij heb stilgestaan maar de afgelopen dagen niet uit mijn hoofd gegaan is. Van een hond weet iedereen dat ze erg goed kunnen ruiken, hier staan ze om bekend. Alleen ik vis zelf ook al jaren, gebruik bijna altijd lokaas en was dus verbaasd dat ik dit niet wist. De afgelopen week ben ik op onderzoek uitgegaan en in dit artikel ga zal ik deze vraag zo duidelijk mogelijk proberen te beantwoorden.

Kunnen vissen ruiken?

Ja, vissen zijn in staat om te ruiken maar hoe ruikt een vis dan? In vergelijking met mensen is bij vissen de reuk en ademhaling volledig gescheiden van elkaar. Een vis ruikt namelijk via de twee openingen die op hun kop zitten die een zelfstandig orgaan vormen en niet net als bij ons door lopen naar de longen. Langs deze openingen kan het water naar binnen stromen richting het achterliggende deel van het reukorgaan.

Dit achterliggende gedeelte wordt het geurrozet genoemd vanwege haar vorm. In de geurrozet eindigen de reukzenuwen van de vis en dit maakt het mogelijk voor de vis om te ruiken. Het voortbewegen van de vis zorgt ervoor dat er water via deze neusgaten naar binnen stroomt op dezelfde wijze als bij hun kieuwen. Wanneer het naar binnen stromende water geurstoffen bevat zullen deze door de zenuwuiteinden worden gedetecteerd en krijgt het brein van de vis een seintje dat er bijvoorbeeld voedsel dichtbij is. Vervolgens stroomt het water via de achterste openingen op de kop naar buiten.

In de basis werkt het reukorgaan van alle vissen op ongeveer eenzelfde wijze. Echter passen vissoorten zich aan naar hun omgeving dus afhankelijk van de vissoort en leefomgeving zal een vis meer of minder gebruik maken van het reukvermogen. Een meervalsoort in Afrika die meestal voorkomen in modderachtig troebel water zal meer gefocust zijn op het reukvermogen dan een snoek in ondiep en helder water. De snoek heeft hier meer mogelijkheden om te jagen op zicht en heeft in tegenstelling tot de meerval de neus minder nodig.

Belangrijk weetje!

Het reukvermogen van vissen kan afnemen naarmate er meer CO2 in de oceaan terecht komt. Er is onderzoek gedaan naar wat de invloed van CO2 in het water is op het gedrag van vissen, de vissoort die is onderzocht is de zeebaars. Dit is naar voren gekomen uit een nieuwe studie, gedaan door de Universiteit van Exeter. De leidende onderzoeker, dr. Cosima Porteus gaf aan dat in water waar meer CO2 aanwezig was de vissen minder actief waren en langzamer gevaar herkennen. 

Waarom en wat ruikt een vis?

Nu we weten hoe een vis ruikt wil je vast ook weten waarom en wat een vis dan ruikt. Een vis gebruikt het reukvermogen voor meerdere dingen die belangrijk zijn om te overleven. Zo detecteren ze hier voedsel mee, het waarschuwt hen voor roofdieren en ze kunnen zo soortgenoten of leefgebieden identificeren. Deze signalen worden richting het brein afgegeven wanneer geurstoffen herkend worden. Maar welke geurstoffen herkent een vis dan? De voornaamste stoffen zijn aminozuren, galzuren en geslachtshormonen. Waar het herkennen van deze geurstoffen goed voor is zal hieronder toegelicht worden.

Het herkennen van aminozuren is een van de belangijkste functies van een vis zijn reukvermogen en draagt bijvoorbeeld bij aan het vinden van voedsel. Doordat de vis de aminozuren in het voedsel herkent is dit direct een indicatie dat het een voedzaam hapje is! Dit is ook een voorname oorzaak dat veel geëxperimenteerd wordt met verschillende geuren voor lokaas. Denk bijvoorbeeld aan boilies en pellets voor karpervissers die beide bewerkt kunnen worden met geurstoffen zoals aminozuren om ze voor de vis aantrekkelijker te maken. 

Daarnaast zijn is het reukvermogen van vissen erg gevoelig voor galzuren. Dit zijn stoffen die afgescheiden worden na voedselvertering en zouden bijvoorbeeld de kwaliteit van het voedsel aan kunnen tonen. Waarom ze deze galzuren ruiken is uiteindelijk niet bekend. Naast het herkennen van goed voedsel kan er ook gedacht worden aan het zoeken van soortgenoten om te migreren of foerageren. Voor het vinden van een partner om mee te paaien scheiden veel vissoorten geslachtshormonen af via bijvoorbeeld de urine. Zo weet een mannetje dat het vrouwtje geslachtsrijp is en vormt dit het sein om te paren. 

Hoe ziet het reukorgaan van een vis eruit?

Over het algemeen zit het reukorgaan van vissen op de rugzijde van de kop en loopt tot ongeveer de ogen. Wanneer de vis zwemt stroomt water langs de twee neusgaten voor op de kop. Het water stroomt de neus binnen en bereikt hierna het geurenrozet. Het geurenrozet kan gezien worden als een verzameling filters die geurstoffen in het water herkennen en vervolgens een seintje naar het brein van de vis sturen. Hoe groter het rozet, hoe beter het reukvermogen van de vis is! Wanneer de vis bijvoorbeeld een aminozuur in het water waarneemt kan dit een signaal zijn dat er voedsel in de omgeving aanwezig is. Als het water het geurrozet is gepasseerd verlaat het de vis langs de achterste neusgaten. Dit is de algemene opbouw van het reukorgaan van de vis. Desalniettemin kan het orgaan zich aanpassen naar de leefomgeving en levenswijze van de verschillende vissoorten. Denk hierbij aan aanpassing in omvang en plaats op het lichaam. Zo heeft een pijlstaartrog de neusgaten aan de onderkant van de kop zitten en heeft de witte haai deze voor op de kop.

Op welke afstand kunnen vissen aas/prooidieren ruiken?

Er niet één duidelijke afstand waarop vissen aas of prooidieren kunnen waarnemen. Als visser baseer je je aas dan ook op de vis en de vis niet zijn voorkeur op jou! Denk bijvoorbeeld aan meervallen. Doordat deze vissen vaak donkere leefomgevingen kennen, jagen zij niet op zicht en zijn dus afhankelijker van geur. Een sterk ruikend lokaas, bijvoorbeeld een dode vis, zal betere kans van slagen hebben dan een stuk kunstaas. Denk daarom na over de soort vis die je wilt vangen voordat je je aas uitkiest. Wat is de leefomgeving, het voedsel en gedrag van de vis? Het beantwoorden van deze vragen kan je een goed beeld geven van het beste lokaas om te gebruiken. In veel hengelsportzaken zijn er tegenwoordig veel lokgeuren en -stoffen te koop die gebruikt kunnen worden om de vis te prikkelen. Houd er ook  rekening mee dat wat jij ruikt, niet per se is wat de vis ruikt! Uiteindelijk zal proberen leren, na verloop van tijd zal je gaan herkennen welk aas het beste werkt voor bepaalde vissoorten. Als je wat hulp wilt bij het bepalen van het soort aas dat je wilt gebruiken kun je onze post ‘Levend aas of kunstaas?‘ eens lezen. Hier gaan we in op de voor- en nadelen van beide soorten aas en hoe je bepaalt wat voor jou de beste keuze is.

Hebben alle vissen reukvermogen?

Iedere vissoort heeft een reukorgaan maar deze is niet bij allemaal volledig ontwikkeld en dit is soms ook niet nodig. Zoals gezegd is dit afhankelijk van soort en leefomgeving van de vis. Zo is van barracuda bijvoorbeeld bekend dat deze vooral op zicht jaagt in het open water en rondom riffen. Doordat het water vaak goed zicht biedt voor de vis en er voldoende prooidieren aanwezig zijn op dergelijke plekken is het reukorgaan minder belangrijk. Het oog is hierdoor beter ontwikkeld. Er is bekend dat er vissoorten zijn die kleuren kunnen onderscheiden en zelfs ultraviolet kunnen zien!

Conclusie

Ja, vissen zijn in staat geuren waar te nemen maar dit is niet altijd het geval. Middels twee neusgaten op de kop stroomt water naar binnen, wordt het door het geurenrozet gefilterd op geurstoffen en verlaat het water de vis via de achterste neusgaten. Het reukorgaan ontwikkelt zich per vissoort. Hoe groter het geurrozet hoe beter het reukzintuig. Vaak zal je zien dat vissen met een klein geurrozet meer gefocust zijn op zicht en andersom. Wanneer je gaat vissen zijn er een aantal vragen die je vooraf kunt beantwoorden om geschikt aas te kiezen, gebaseerd op de kenmerken van de vis. Vragen als: ‘Wat is de leefomgeving, het voedsel en gedrag van de vis?’ kunnen goede indicaties bieden.